Τμήμα Ψυχολογίας

Προσαρμογή Εφήβων Μεταναστών και Προσφύγων από τη σκοπιά της Ψυχικής Ανθεκτικότητας: Ποιοι τα καταφέρνουν και γιατί;

Έργο χρηματοδοτούμενο από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (HFRI-FM17-1188)

Η μετανάστευση αποτελεί καθοριστικό διακύβευμα του 21^ου αιώνα. Εκατομμύρια νέοι ζουν σε διαφορετική χώρα από αυτήν όπου γεννήθηκαν οι γονείς τους. Στην Ελλάδα, εκτός από τους ήδη εγκατεστημένους οικονομικούς μετανάστες, τα τελευταία χρόνια καταγράφηκε γεωμετρική αύξηση των προσφύγων από τη Συρία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, αφρικανικές χώρες και, πρόσφατα, από την Ουκρανία. Η ένταξη των μεταναστών και προσφύγων είναι ζωτικής σημασίας τόσο για τους ίδιους, όσο και για τις κοινωνίες υποδοχής. Σύμφωνα με εκθέσεις διεθνών οργανισμών, κρίσιμος δείκτης ένταξης των μεταναστών είναι πόσο καλά τα καταφέρνουν τα παιδιά τους στην κοινωνία υποδοχής. Η τρέχουσα ποιότητα προσαρμογής των εφήβων συνιστά προγνωστικό παράγοντα της μελλοντικής προσαρμογής τους, αλλά και της κοινωνικής συνοχής.

Οι οικογένειες των εφήβων μεταναστών αντιμετωπίζουν κοινωνική και οικονομική αντιξοότητα που θέτει σε κίνδυνο την προσαρμογή τους. Συνήθως εντάσσονται σε χαμηλά κοινωνικο-οικονομικά στρώματα των κοινωνιών υποδοχής. Στην Ελλάδα, οι μετανάστες αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δυσκολίες εξαιτίας της οικονομικής ύφεσης, συγκριτικά με τους Έλληνες. Επιπλέον, συχνά υφίστανται διακρίσεις. Παρά τις αντιξοότητες, παρατηρείται μεγάλο εύρος διακύμανσης στην προσαρμογή των εφήβων αυτών. Μερικά μεταναστόπουλα προσαρμόζονται καλά, ενώ άλλα αποδεικνύονται λιγότερο ανθεκτικά.

Το παρόν ερευνητικό πρόγραμμα έχει βασικό σκοπό να κατανοήσει τους παράγοντες που προάγουν την ανθεκτικότητα των εφήβων μεταναστών και προσφύγων στην Ελλάδα και, κατ’ επέκταση, να αμβλύνει τις επιπτώσεις της κοινωνικής και οικονομικής αντιξοότητας που αντιμετωπίζουν. Το κύριο ερευνητικό ερώτημα είναι: Ποιοι έφηβοι μετανάστες και πρόσφυγες προσαρμόζονται καλά και γιατί; Η μελέτη υιοθετεί το αναπτυξιακό μοντέλο της ψυχικής ανθεκτικότητας, το οποίο επικεντρώνεται στα θετικά στοιχεία της προσαρμογής των εφήβων μεταναστών δίνοντας έμφαση στους πόρους, στα πλεονεκτήματα, στους προστατευτικούς παράγοντες και στα θετικά αποτελέσματα, παρά στους κινδύνους, στα προβλήματα και στην ευαλωτότητα.

Το έργο περιλαμβάνει έξι ενότητες εργασίας με ορίζοντα υλοποίησης 48 μηνών (Δεκέμβριος 2019-Δεκέμβριος 2023).

• Η Ενότητα Εργασίας 1 εστιάζει στη διαχείριση για διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας του έργου. 
• Στην Ενότητα Εργασίας 2 εξετάζουμε πιθανούς παράγοντες κινδύνου και προστατευτικούς παράγοντες για την προσαρμογή των εφήβων μεταναστών. Για τον σκοπό αυτόν θα υλοποιήσουμε μία διαχρονική ποσοτική έρευνα (ερωτηματολόγια) και μία ποιοτική έρευνα (συνεντεύξεις).
• Στην Ενότητα Εργασίας 3 εξετάζουμε πιθανούς παράγοντες κινδύνου και προστατευτικούς παράγοντες για την προσαρμογή των εφήβων προσφύγων. Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει τη διεξαγωγή ποσοτικής έρευνας (ερωτηματολόγια) και δύο ποιοτικών ερευνών (συνεντεύξεις με προσφυγόπουλα και με εκπαιδευτικούς).
• Στην Ενότητα Εργασίας 4 υλοποιούμε μελέτη τυχαιοποιημένου ελέγχου προκειμένου να ελέγξουμε ένα πρόγραμμα παρέμβασης για την προαγωγή της ψυχικής υγείας που στοχεύει στη διερεύνηση και επίτευξη της εθνοπολιτισμικής ταυτότητας των εφήβων ως πηγή ενδυνάμωσης. Η παρέμβαση αυτή συμπεριλαμβάνει εφήβους με μεταναστευτικό υπόβαθρο και ελληνικής καταγωγής, εφόσον αναμένεται να παράξει σημαντικά αποτελέσματα και για τις δύο ομάδες.
• Η Ενότητα Εργασίας 5 συνθέτει τα συμπεράσματα των ΕΕ2, ΕΕ3 και ΕΕ4. Τα ευρήματα κάθε ενότητας εργασίας θα αναλυθούν με έμφαση στην τριγωνοποίηση και τη συμπληρωματικότητα μεταξύ διαφορετικών τύπων δεδομένων και ομάδων. Στον τελευταίο χρόνο του έργου, θα προσκαλέσουμε εκπροσώπους ΜΚΟ που ασχολούνται με μετανάστες και πρόσφυγες, καθώς και ομάδα εφήβων μεταναστών και προσφύγων, για να συζητήσουμε τις προτάσεις τους όσον αφορά τις πρακτικές προεκτάσεις και την κοινωνική συνάφεια των αποτελεσμάτων του έργου.
• Στόχος της Ενότητας Εργασίας 6 είναι η δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων του ερευνητικού προγράμματος στην επιστημονική κοινότητα, στην κοινωνία και σε ενδιαφερόμενους φορείς. Ειδικότερα: (α) Θα υποβάλουμε τουλάχιστον τρεις εργασίες για δημοσίευση σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά με κριτές, (β) θα παρουσιάσουμε τουλάχιστον 10 εισηγήσεις σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια, (γ) θα οργανώσουμε ημερίδα στην Αθήνα για τη διάχυση των αποτελεσμάτων, και (δ) θα δημοσιοποιήσουμε τα αποτελέσματα μέσω των ΜΜΕ (εφημερίδες, τηλεόραση, ραδιόφωνο, διαδίκτυο).

Η ερευνητική ομάδα αποτελείται από ερευνητές, συνεργάτες και βοηθούς των οποίων η ειδίκευση και η εμπειρία καλύπτουν συμπληρωματικά τις πολυεπίπεδες ανάγκες που προκύπτουν από τους ερευνητικούς στόχους, ως εξής:

• Η καθηγήτρια Φρόσω Μόττη-Στεφανίδη είναι επιστημονική υπεύθυνη του έργου.
• Ο καθηγητής Βασίλης Παυλόπουλος είναι υπεύθυνος των ποσοτικών ερευνών.
• Η καθηγήτρια Φιλία Ίσαρη είναι υπεύθυνη των ποιοτικών ερευνών.
• Ο Αναστάσιος Νταλαχάνης, κλινικός ψυχολόγος και υποψήφιος διδάκτωρ, είναι υπεύθυνος της παρέμβασης.
• Η Μαρία-Νεφέλη Δημοπούλου (κοινωνική-πολιτισμική ψυχολόγος), η Αγγελική Ζαχαριά (κλινική ψυχολόγος και υποψήφια διδάκτωρ) και η Χριστίνα Τσίγκου (κλινική ψυχολόγος) είναι επιστημονικές συνεργάτιδες.
• Η ερευνητική ομάδα πλαισιώνεται από τέσσερις μεταπτυχιακές φοιτήτριες, 26 προπτυχιακές/ούς φοιτήτριες/ές και επτά πτυχιούχους του Τμήματος Ψυχολογίας ΕΚΠΑ.

Για τους σκοπούς της έρευνας συνεργαζόμαστε με τις παρακάτω σχολικές μονάδες:

• 3ο Γυμνάσιο Αγ. Ιωάννη Ρέντη
• 15ο Γυμνάσιο Αθηνών 
• 20ο Γυμνάσιο Αθηνών
• 21ο Γυμνάσιο Αθηνών
• 41ο Γυμνάσιο Αθηνών
• 42ο Γυμνάσιο Αθηνών
• 46ο Γυμνάσιο Αθηνών
• 56ο Γυμνάσιο Αθηνών
• 60ο Γυμνάσιο Αθηνών
• 3ο Γυμνάσιο Αιγάλεω
• 5ο Γυμνάσιο Αχαρνών
• 9ο Γυμνάσιο Αχαρνών
• 11ο Γυμνάσιο Αχαρνών
• 3ο Γυμνάσιο Βύρωνα
• 5ο Γυμνάσιο Γλυφάδας
• 2ο Γυμνάσιο Δραπετσώνας
• Γυμνάσιο Δροσιάς
• 2ο Γυμνάσιο Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης Ελληνικού
• 3ο Γυμνάσιο Νέας Φιλαδέλφειας
• 11ο Γυμνάσιο Νίκαιας
• 1o Γυμνάσιο Περάματος
• 3ο Γυμνάσιο Περιστερίου
• 1ο Γυμνάσιο Σκάλας Ωρωπού

Η μελέτη ευάλωτων εφήβων απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό σε θέματα δεοντολογίας, με πρωταρχική μέριμνα την ευημερία των συμμετεχόντων. Έχουμε λάβει έγκριση για τη διεξαγωγή της έρευνας από την Επιτροπή Δεοντολογίας του Τμήματος Ψυχολογίας του ΕΚΠΑ, καθώς και από τη Διεύθυνση Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης της Περιφέρειας Αττικής. Η διασφάλιση εν επιγνώσει συγκατάθεσης αφορά τους/τις εφήβους όσο και τους κηδεμόνες τους.

Το έργο χαρακτηρίζεται ως υψηλής επικινδυνότητας-υψηλού οφέλους. Είναι υψηλής επικινδυνότητας επειδή εστιάζει σε ιδιαίτερα ευάλωτες ομάδες εφήβων. Και είναι υψηλού οφέλους επειδή θα παράξουμε στοιχεία με καινοτόμες μεθόδους, τα οποία φιλοδοξούν να συμβάλουν στον σχεδιασμό παρεμβάσεων και στη χάραξη πολιτικών που θα ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις ανάγκες των μεταναστών και προσφύγων εφήβων με σκοπό την προσωπική τους ανάπτυξη την κοινωνική ένταξή τους.

Επικοινωνία: frmotti[at]psych.uoa[dot]gr